Οι συνεντεύξεις που σας παρουσιάζουμε αποτελούν μια πρωτότυπη παραγωγή στο πλαίσιο του έργου «Δημοκρατία και Ελευθερία: Ψηφιακό Μουσείο Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης στην Ελλάδα (1967-1974)». Οι περισσότερες από αυτές πραγματοποιήθηκαν το 2023, χρονιά κατά την οποία συμπληρώθηκε η πεντηκονταετία από την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Οι συνεντεύξεις εστιάζουν στα χρόνια της δικτατορίας και ειδικά στη δράση των αφηγητών εκτός Ελλάδας. Ωστόσο, ένα μεγάλο τους τμήμα αφορά την προδικτατορική διαδρομή των αφηγητών μας, καθώς και τη μεταδικτατορική τους πορεία. Η επιλογή αυτή έγινε προκειμένου να φωτιστεί καλύτερα το πώς οι αφηγητές και οι αφηγήτριες μας πολιτικοποιήθηκαν, αλλά και το πώς η εμπειρία της δικτατορίας διαμόρφωσε τη ζωή τους μετά την πτώση της Χούντας.

Για κάθε συνέντευξη σχεδιάστηκε ειδικό ερωτηματολόγιο (οδηγός συνέντευξης) αποτελούμενο από ανοικτές ερωτήσεις που επέτρεπαν στον αφηγητή ή την αφηγήτρια να ανακαλέσει ελεύθερα τις αναμνήσεις του και να μοιραστεί μαζί μας το νόημα που εκείνος αποδίδει στις πράξεις του και στις εξελίξεις της εποχής. Μια υποενότητα αποτελούσαν οι διευκρινιστικές ερωτήσεις προκειμένου οι αφηγητές και οι αφηγήτριες μας να περιγράψουν τις επαφές τους στο εξωτερικό, τις άλλες ομάδες με τις οποίες συνεργάστηκαν, ελληνικές ή μη, καθώς και τις οργανώσεις στις οποίες δραστηριοποιήθηκαν. Έτσι, έστω και αποσπασματικά, οι συνεντεύξεις αποτυπώνουν την πολυπλοκότητα, τις αντιφάσεις, τις συμπλεύσεις, αλλά και τις αποκλίσεις που το ευρωπαϊκό κίνημα αλληλεγγύης περιλάμβανε.

Η επιλογή των αφηγητών και των αφηγητριών έγινε με γνώμονα πολλές παραμέτρους. Μας ενδιέφερε κατά πρώτον, να καλύψουμε όσο το δυνατόν ευρύτερα την πολιτική γεωγραφία της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, τόσο στη δυτική, όσο στην ανατολική Ευρώπη. Έτσι, πήραμε συνεντεύξεις από ανθρώπους με δράση στην Ιταλία, τη Δυτική και την Ανατολική Γερμανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Ρουμανία, το Βέλγιο, την Ελβετία και την Τσεχοσλοβακία. Επίσης, μας ενδιέφερε η καταγραφή αφηγήσεων από ανθρώπους που είχαν κινηθεί σε διαφορετικά πολιτικά πλαίσια, την κομμουνιστική Αριστερά, τη Σοσιαλδημοκρατία, το Κέντρο και τη Δεξιά. Τέλος, θέλαμε να καταγράψουμε τόσο γυναικείες, όσο και ανδρικές φωνές, έστω κι αν οι άντρες αφηγητές υπήρξαν πιο πρόθυμοι να μιλήσουν, από ότι οι γυναίκες, ή ήταν πιο ορατοί σε εμάς, και άρα πιο εύκολο να τους προσεγγίσουμε.

Στη διαδικασία της προσέγγισης αφηγητών και αφηγητριών δεχτήκαμε και αρνήσεις. Από τις αρχικές συνεννοήσεις μαζί τους, προκύπτει ότι ένας ισχυρός παράγοντας για να πουν όχι οι υποψήφιοι αφηγητές και αφηγήτριές ήταν η αξιολόγηση που είχαν κάνει οι ίδιοι για τον εαυτό τους, ότι η δράση τους εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Ακόμη και οι αφηγητές που δέχτηκαν να μας δώσουν συνέντευξη ήταν προφανές ότι αξιολογούσαν ως πολύ σημαντική αρετή τη «σεμνότητα», δηλαδή το να μην περιαυτολογούν για τη συνεισφορά τους, ειδικά όταν υπήρξαν άλλοι που έδωσαν τόσο περισσότερα, βασανίστηκαν περισσότερο, εν γένει πλήρωσαν μεγαλύτερο προσωπικό κόστος.

Είναι προφανές ότι μέχρι και σήμερα το αίτημα για συνέντευξη έχει για πολλούς έναν αξιολογικό χαρακτήρα, το να δίνεις συνέντευξη, το να σου ζητούν να δώσεις συνέντευξη, σημαίνει κάποιου είδους αναγνώριση, ότι έκανες κάτι σημαντικό τότε. Καθώς, όμως, η ιστορική κουλτούρα της εποχής μας δίνει όλο και μεγαλύτερη σημασία στη φωνή των δρώντων προσώπων αξίζει να ξανασκεφτούμε τι είναι αυτό που αναζητούμε. Αν θέλουμε να καταλάβουμε καλύτερα τη δικτατορία, τον αντιδικτατορικό αγώνα, το κίνημα αλληλεγγύης δεν χρειαζόμαστε μόνο τους «πρωταγωνιστές», αλλά και τους ανθρώπους που υπήρξαν μέσα στο κίνημα χωρίς όμως να αναπτύξουν μεγάλη δράση, αυτούς που αρχικά ενεργοποιήθηκαν αλλά στη συνέχεια αποστασιοποιήθηκαν, και τέλος, αυτούς που έμειναν παρατηρητές.

Οι συνεντεύξεις που είναι προσβάσιμες στην ιστοσελίδα, αποτελούν μονταρισμένη και συντομευμένη εκδοχή. Οι πλήρεις συνεντεύξεις, καθώς και τα συνοδευτικά τους έγγραφα απόκεινται στα ΑΣΚΙ και στο άμεσο μέλλον θα είναι ανοιχτές για τους ερευνητές.